Poland 2030 & Central Europe

Dr Kazimierz Wóycicki

Badania sowietologiczne i stosunki Wschód-Zachód

Komunizm był w wieku XX tak dalece nowym zjawiskiem politycznym i społecznym, że zrozumienie jego istoty i charakteru nie przychodziło łatwo. Jako ideologia zyskał bardzo wielu wyznawców nie tylko w krajach rządzonych przez komunistów, co tym bardziej utrudniało proces zrozumienia. Historia komunizmu w szczególny sposób związała się też z historią Rosji, która przez długi czas była jedynym krajem komunistycznym a przywódcy sowieckiej Rosji, byli zarazem przywódcami światowego ruchu komunistycznego.
Na podział Europy w okresie zimnej wojny na komunizm i demokracje nałożył się w istocie dużo starszy podział na Wschód i Zachód, przy czym Wschód był synonimem cywilizacyjnego zacofania Zachód zaś postępu. Oba podziały w skomplikowany sposób nałożyły się na siebie. Zachód mógł postrzegać Wschód jako zacofany i komunistyczny zarazem („blok wschodni” jako synonim „bloku sowieckiego”). Podział Wschód-Zachód wykluczał, a każdym razie szalenie utrudniał, postrzeganie Europy środkowej (środkowo-wschodniej) jako jednego z regionów Europy o własnej specyfice.
Skutki komunizmu jak i dawnych spostrzegania podziałów w Europie są wciąż obecne i mają wpływ na życie polityczne i sposób postrzegania się poszczególnych państw, narodów i społeczeństw europejskich.

Tematy szczegółowe:

•    Polskie przedwojenne instytuty i instytucje zajmujące się Wschodem Instytut Wschodni, Instytut Badania Komunizmu,  Instytut Józefa Piłsudskiego, Ukraiński Instytut Naukowy itd. Instytut Wschodni w Wilnie 1930-39 [założenie Instytutu, działanie, programy badawcze, główne seminaria, główne      postacie, Instytutu – Swianiewicz, Sukiennicki, Wielhorski, Wysłouch; wojenne i  powojenne losy ‘ludzi’ Instytutu.
•    Utopia komunistyczna i jej wyznawcy; pojęcie totalitaryzmu i kwestia podobieństw ruchu komunistycznego i  ruchu narodowo-socjalistycznego.    Przyczyny poparcia dla komunizmu – „osobowość autorytarna”.   
•    Opozycja i dysydenci w państwach rządzonych przez komunistów; sylwetki najbardziej znanych postaci; ruchy opozycyjnej w bloku sowieckim jako ruchy obywatelskie.     Opozycja „poddany-obywatel”. Opozycjoniści w systemie komunistycznym jako przykłady postaw obywatelskich.
•    Komunizm i Rosja jako przedmiot dyskusji w polskim ruchu opozycyjnym lat 1976-1989.  [najważniejsze kierunki myślenia politycznego, najważniejsze ośrodki i najważniejsze pisma podziemne w PRL zajmujące się Wschodem – „Obóz”, „ABC”, „Nowa Koalicja”, „Zona” i in.. Podziemna myśl „wschodnia” od 1976r. (PPN) do utworzenia rządu Mazowieckiego (1989). Wpływ dawnych koncepcji i kierunków myślenia a polityka wschodnia wolnej Polski]; rola i wpływ ośrodków emigracyjnych. Emigracja [główne czasopisma i ośrodki emigracyjne – tzw. Londyn, nowojorska „Niepodległość” i środowiska amerykańskie, „Kultura i Giedroyć. Znaczenie ośrodków i myśli emigracyjnej.
•    Badania nad historią komunizmu po roku 1989/1990. Problem rozrachunku z przeszłością. Dyskusja nad przyczynami upadku komunizmu. Dawniejsza i dzisiejsza dyskusja o zbrodniach komunistycznych.
•    „Wschód” i „Zachód” w Europie – wzajemne postrzeganie.
•    Obecne procesy transformacji ustrojowej i dziedzictwo komunizmu.
•    Miejsce Europy środkowej na mapie Europy podzielonej na Wschód i Zachód.

Literatura:
Arendt Hannah: Korzenie totalitaryzmu.
Courtois Stéphane, Nicolas Werth, Jean-Louis Panné, Andrzej Paczkowski, Karel Bartosek, Margolin Jean-Louis: Czarna księga komunizmu. Warszawa 1999..
Piotr S.Wandycz: Cena wolności 2002.
Klaus Zernack:   Rosja i Polska, Warszawa 2000.
Wóycicki Kazimierz: Europejski konflikt pamięci, Warszawa 2008.
Davies Norman: Wschód-Zachód
Brzeziński Zbigniew: The Grand Failure
Kołakowski Leszek: Historia marksizmu (liczne wydania)
Kornat M, Początki sowietologii w II Rzeczypospolitej, „Zeszyty Historyczne”     134/2000, s. 3-119.
Szawłowski R.&H., Polish Sovietology 1818/19-1939, „The Polish Review”,    vol. XVII, 3/1972, s. 3-36   
[J. Malicki], Polska jest między Niemcami a Rosją (Rozmowa ze Stanisławem   Swianiewiczem, „Obóz” 27/1993, s.7-11
Malicki J., Imponował erudycją (Rozmowa z p. Haliną Sukiennicką, wdową po   Wiktorze Sukiennickim), „Obóz” 27/1993, s. 13-21
Malicki J., Rozmowa z prof. Juliuszem Bardachem [mps-npbl]   
Kucharzewski  Jan: Od białego caratu do czerwonego.

Zasady zaliczenia przedmiotu:
Aktywność na zajęciach, wygłoszenie krótkiego referatu zaopatrzonego w konspekt, trudna rozmowa z prowadzącym zajęcia, jeśli słuchacz nie da się poznać w żaden inny sposób.